Beste vrienden en vriendinnen van ELIANT,

We hebben u in de lente geïnformeerd over het aanstaande pandemieverdrag, dat door de 194 lidstaten op de algemene vergadering van de WHO in mei 2024 aangenomen had moeten worden. Omdat de landen het niet eens raakten, werden nog 12 verdere onderhandelingsmaanden overeengekomen. Sindsdien zijn nog geen tussenberichten verschenen.

De onderhandelingen over aanvullingen bij de Internationale gezondheidsvoorschriften (International Health Regulations, IHR) die 70 jaar geleden voor het eerst overeengekomen werden, werden daarentegen in juni 2024 afgesloten en door de lidstaten aangenomen, ondanks de twee punten die bezorgdheid opwekten, die de democratische grondregels in vraag stellen:

De uitbreiding van het begrip ‘pandemische noodsituatie’
Die wordt nu geformuleerd als ‘een hygiënische noodsituatie van internationale omvang, die door een overdraagbare ziekte wordt veroorzaakt en een brede geografische uitbreiding tussen en binnen meerdere staten heeft, of waarbij het gevaar op een dergelijke uitbreiding groot is en de capaciteit van de gezondheidssystemen in deze staten zal overschrijden of in hoge mate in gevaar brengt …’
Wat zorgwekkend is aan deze nieuwe definitie, is dat een pandemische noodsituatie al kan worden uitgeroepen op basis van een vermoedelijk gevaar, waarmee degene die de beslissing neemt, heel veel beslissingsvrijheid gegeven wordt.

De macht van de algemeen directeur
In de gezondheidsvoorschriften (IHR) heeft de algemeen directeur van de WHO sinds 2005 omvangrijke bevoegdheden, die als gevolg van de ervaringen in de omgang met de coronapandemie wereldwijd duidelijk zijn geworden: hij kan in geval van een pandemie een commissie voor noodgevallen samenstellen, het aantal leden daarvan bepalen en de leden van de controlecommissie kiezen – volgens van tevoren vastgelegde criteria, waaronder onder meer een evenwichtige geografische en wetenschappelijke spreiding en verdeling volgens geslachten. Deze commissie spreekt aanbevelingen uit, de controlecommissie kan die aanbevelingen afwijzen of bedenkingen formuleren. De uiteindelijke beslissing echter over hoe en of de aanbevelingen van de commissie aangenomen worden, ligt bij de algemeen directeur.

Een enkele persoon zoveel verantwoordelijkheid en macht geven voor verreikende globale beslissingen stelt de democratische grondrechten van de burgerbevolking in vraag. Hier is grotere waakzaamheid van ons allen nodig, want: De IHR-gezondheidsvoorschriften bestaan al 70 jaar en zijn in de wetgeving van de WHO-lidstaten geïntegreerd. Daarom zijn de in elk land noodzakelijke debatten over wijze en omvang van de omzetting van de in juni 2024 besloten wijzigingen eerder routinezaak, wanneer er geen sensibilisering is in de burgergemeenschap en de politiek over de verreikende consequenties.

Onze vraag daarover is: waarom werd de verdere omzetting van het WHO Ottawa-charter van 1986 voor gezondheidsbevordering niet thematiseert?
In 1986 stond bij de WHO-gezondheidsbijeenkomst het salutogenetische/gezondheidsonderzoek en bevordering in het middelpunt, wat zijn neerslag vond in het gezamenlijk aangenomen Ottawa-charter. Daarin is ook te lezen: ‘Dit omvat zowel geborgenheid en verbondenheid in een ondersteunende sociale omgeving, toegang tot alle wezenlijke informatie, de ontplooiing van praktische vaardigheden als de mogelijkheid om zelf beslissingen te nemen met betrekking tot de persoonlijke gezondheid.’ In de opvolgvergadering werd bovendien overeengekomen dat de staten de omzetting van de charter-doelen concreet zouden moeten aanpakken.

Daarom was het des te verbazingwekkender dat in geval van de coronapandemie de bescherming van de bevolking alleen werd gezien in de inenting. Daarbij zijn de in het Ottawa-charter vermelde salutogenetische principes en maatregelen voor de versterking van de weerbaarheid en immuniteit even belangrijk. Beiden zijn nodig, om onder de bevolking (citaat uit het Ottawa-charter) ‘gelijke mogelijkheden en voorwaarden te creëren, zodat alle mensen in staat gesteld worden hun grootst mogelijke gezondheidspotentieel te realiseren’. Waarom komen deze mogelijkheden – die ook de democratische waarden van het recht op lichamelijke integriteit en zelfbeschikking omvatten – op de IHR- debatten niet (meer) aan bod?

Er is voorlichting nodig over gezondheidskwesties bij de burgermaatschappij
Aangezien de omzetting van de IHR een kwestie van de landen is, zijn er lokale initiatieven nodig. Graag horen we van u uit de verschillende landen welke initiatieven er in uw land zijn – en ondersteunen we ook waar mogelijk. In elk geval zijn we u heel dankbaar als u in uw drukke dagelijkse leven een plaatsje zou vinden om zich in te zetten voor het behoud van democratische grondrechten, ook in gezondheidskwesties.

We houden u verder op de hoogte.

Met de beste wensen groet ik u hartelijk in naam van het team van ELIANT
Michaela Glöckler

Hier kunt u ons werk steunen – we danken u!